در آیات مذکور خوردن مال یتیم را عین خوردن آتش معرفی کرده و طلا و نقره ذخیره شده را به عنوان وسیله عذاب دادن ذخیره‌کننده به شمار آورده آن‌گاه می‌گوید اینها عین چیزهایی است که برای خودتان ذخیره کرده‌اید، پس طعم آنها را بچشید. دوزخ
دوزخ جای‌گاهی است در جهان دیگر که بزه‌کاران در آن‌جا به انواع عقوبت‌ها کیفر می‌بینند. قرآن مجید از آن‌جا به عنوان جهنم و جحیم یاد می‌کند. به آیات زیر توجه فرمایید:
- «به كافران بگو: به زودى مغلوب مىشويد و به سوى جهنم محشور خواهيد شد، و جاىگاه بدى است.»[1]
- «خدا همه منافقان و كافران را در جهنم گرد مىآورد.»[2]
- «خدا به مردان و زنان منافق و كافران به آتش جهنم وعده داده و در آن‌جا جاودانه خواهند بود. همان، آنان را كفايت مىكند و خدا آنان را لعنت كرده است، و عذابى پايدار خواهند داشت.»[3]
- «هر کس نزد پروردگارش گناه‌کار بیاید بی‌گمان داخل دوزخ شود که نه می‌میرد و نه زنده می‌ماند.»[4]
- «براى كافران آتش جهنم آماده است، نه حكم مرگشان صادر مىشود، نه در عذابشان تخفيف داده مىشود. بدين گونه هر ناسپاسى را كيفر مىدهيم.»[5]
- «پروردگارتان فرمود: مرا بخوانيد تا اجابت كنم، آنان كه از پرستش من سرباز مىزنند با خوارى داخل جهنم مىشوند.»[6]
عذاب‌های دوزخی
قرآن عذاب‌های جهنم را سخت و دردناک توصیف کرده و با این عناوین از آنها یاد می‌کند:
عذاب دردناک (عذاب الیم) عذاب ذلت بار (عذاب مهین) عذاب بزرگ (عذاب عظیم) عذاب سخت (شدید العذاب) عقاب سخت (شدید العقاب) جای‌گاه بد (لبئس المهاد) عذاب سوزنده (عذاب الحریق).
مهم‌ترین عذاب‌های دوزخ، آتش سوزان است؛ از همین رو، جهنم در آیات فراوانی از قرآن به عنوان نار (آتش) معرفی شده است؛ به عنوان نمونه:
- «کسانی که کافر شدند و آیات ما را تکذیب کردند اصحاب نار (آتش) و در آن‌جا جاویدان خواهند بود.»[7]
- «آرى هر كس كار بد انجام داد و گناهانش او را فرا گيرند آنان اصحاب آتشاند و در آنجايگاه جاويدان خواهند بود.»[8]
سایر عذاب‌های دوزخی نیز از نوع حرارت شدید، سوختن و شعله‌ور شدن معرفی شده است.
خوراک اهل دوزخ
قرآن می‌فرماید:
- «ما براى ستمكاران آتشى آماده كردهايم كه سراپردههايش آنان را فرا مىگيرد و اگر فريادرسى طلب كنند با آبى چون گدازه فلز به فريادشان مىرسند كه (گرماى آن) چهرهها را بريان مىكند، چه بد آشاميدنى و زشت جایگاهى است.»[9]
- «پشت سرش جهنم است و از آب چرک و خون به او بخورانند. جرعه جرعه آن را می‌نوشد و گوارای او نیست، مرگ از هر سو بر او می‌تازد، اما نمی‌میرد و عذابی سخت در انتظار اوست.»[10]
- «درخت زقّوم خوراك گناهكار است كه چون فلز گداخته در شكمها جوش مىزند، هم چون جوشيدن آب داغ سپس بر سرش آب داغ مىريزند؟»[11]
لباس اهل دوزخ
در قرآن می‌گوید: «پس براى كسانى كه كفر ورزيدند جامهاى از آتش آماده كردهاند. بر سرشان آب جوش ريخته مىشود. هر چه در اندرون آنهاست و نيز پوستهايشان گداخته مىشود. گرزهاى آهنين برايشان آماده است.»[12]
چنان که ملاحظه می‌فرمایید دوزخ در قرآن به عنوان جای‌گاهی پر از آتش، شعله‌ور، داغ و سوزنده، که با لباس‌ها و خوراک‌های آتشین از ساکنین آن پذیرایی می‌شود، معرفی شده است. آیا وضع واقعاً همین گونه است که از ظواهر آیات استفاده می‌کنیم. آیا آتش دوزخ عین همین آتش‌های دنیوی است؟ یا به گونه‌ای دیگر است که نمونه‌اش در دنیا وجود ندارد؟ در برخی آیات ویژگی‌هایی برای آتش دوزخ یاد کرده که نمونه‌اش در دنیا نیست؛ مثلاً در قرآن می‌گوید: «از آتشى بترسيد كه هيزم آن آدميان و سنگهاست كه براى كافران آماده شده است.»[13]
و می‌فرماید: «اى مؤمنان خود و خانواده خويش را از آتشى باز داريد كه هيزم آن آدميان و سنگها مىباشند.»[14]
و می‌گوید: «شما و آنچه را به جاى خدا مىپرستيد هيزم (يا سنگريزه) جهنم هستيد و در آن وارد خواهيد شد.»[15]
در این آیات، نفوس خود انسان‌ها و معبودهایشان، چه بت‌ها و چه سنگ‌های قیمتی به عنوان هیزم و شعله‌ور ساز آتش دوزخ معرفی شده‌اند و در آتش‌های دنیوی چنین چیزی وجود ندارد.
در قرآن می‌گوید: «آنان كه اموال يتيمان را به ستم مىخورند همانا كه شكم خويش از آتش پر مىكنند و به زودى در آتش شعله ور در آيند.»[16]
و می‌فرماید: «كسانى كه زر و سيم مىاندوزند و در راه خدا انفاق نمىكنند به عذابى دردناك بشارت بده، روزى كه زر و سيم را در آتش مىگدازند و پيشانى و پهلو و پشتشان را با آن داغ مىكنند. (و گفته مىشود) اين همان اموال است كه ذخيره كرده بوديد، اكنون آنچه را اندوختهايد بچشيد.»[17]
در آیات مذکور خوردن مال یتیم را عین خوردن آتش معرفی کرده و طلا و نقره ذخیره شده را به عنوان وسیله عذاب دادن ذخیره‌کننده به شمار آورده آن‌گاه می‌گوید اینها عین چیزهایی است که برای خودتان ذخیره کرده‌اید، پس طعم آنها را بچشید.
قرآن در عذاب دادن دوزخیان می‌گوید: «كسانى كه به آيات ما كفر ورزيدهاند به زودى در آتش مىافكنيم، هرگاه كه پوست بدنشان بريان شد پوستهاى تازهاى جاىگزين آن مىسازيم تا عذاب را بچشند. همانا كه خدا قدرتمند و حكيم است.»[18]
از آیه استفاده می‌شود که نه آتش دوزخ همانند آتش‌های دنیوی است، نه بدن انسان عذاب شونده مانند بدن دنیوی است. آتش‌های دنیوی بدن انسان را می‌سوزانند، نه روح و قلب او را. ولی قرآن می‌گوید: آتش دوزخ به روح می‌رسد و باطن انسان را شعله‌ور می‌سازد: در قرآن می‌گوید: «آتش برافروخته خداست كه به دلها راه مىيابد. و از هر سو در ميانشان گرفته، در شعلههاى برافراشته.»[19]
از این قبیل آیات استفاده می‌شود که آتش جهنم با آتش‌های دنیوی تفاوت‌های اساسی دارد و به گونه‌ای دیگر و با آثار ویژه دیگر است. اصولاً اگر آتش دوزخ عین آتش‌های دنیوی باشد دنیا خواهد بود نه آخرت.
خودآزمایی
1- مهم‌ترین عذاب‌های دوزخ چیست؟
2- تفاوت آتش جهنم با آتش‌های دنیوی را بیان کنید.
پی نوشت ها
[1]. آل عمران (3) آيه 12: «قُلْ لِلَّذِينَ كَفَرُوا سَتُغْلَبُونَ * وَتُحْشَرُونَ إِلى جَهَنَّمَ وَبِئْسَ المِهادُ».
[2]. نساء (4) آيه 140: «إِنَّ اللهَ جامِعُ المُنافِقِينَ وَالكافِرِينَ فِى جَهَنَّمَ جَمِيعاً».
[3]. توبه (9) آيه 68: «وَعَدَ اللّهُ المُنافِقِينَ وَالمُنافِقاتِ وَالكُفّارَ نارَ جَهَنَّمَ خالِدِينَ فِيها هِىَ حَسْبُهُمْ وَلَعَنَهُمُ اللهُ وَلَهُمْ عَذابٌ مُقِيمٌ».
[4]. طه (20) آيه 74: «إِنَّهُ مَنْ يَأْتِ رَبَّهُ مُجْرِماً فَإِنَّ لَهُ جَهَنَّمَ لا يَمُوتُ فِيها وَلايَحْيى».
[5]. فاطر (35) آيه 36: «وَالَّذِينَ كَفَرُوا لَهُمْ نارُ جَهَنَّمَ لا يُقْضى عَلَيْهِمْ فَيَمُوتُوا وَلا يُخَفَّفُ عَنْهُمْ مِنْ عَذابِها كذلِكَ نَجْزِى كُلَّ كَفُورٍ».
[6]. غافر (40) آيه 60: «وَقالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِى أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِى سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرِينَ».
[7]. بقره (2) آيه 39: «وَالَّذِينَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِآياتِنا أُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِيها خالِدُونَ».
[8]. همان، آيه 81: «بَلى مَنْ كَسَبَ سَيِّئَةً وَأَحاطَتْ بِهِ خَطِيئَتُهُ فَأُولئِكَ أَصْحابُالنّارِ هُمْ فِيها خالِدُونَ».
[9]. كهف (18) آيه 29: «إِنّا أَعْتَدْنا لِلظّالِمِينَ ناراً أَحاطَ بِهِمْ سُرادِقُها وَ إِنْ يَسْتَغِيثُوا يُغاثُوا بِماءٍ كَالمُهْلِ يَشْوِى الوُجُوهَ بِئْسَ الشَّرابُ وَساءَتْ مُرْتَفَقاً».
[10]. ابراهيم (14) آيات 16 ـ 17: «مِنْ وَرائِهِ جَهَنَّمُ وَيُسْقى مِنْ ماءٍ صَدِيدٍ * يَتَجَرَّعُهُ وَلايَكادُ يُسِيغُهُ وَيَأْتِيهِ المَوْتُ مِنْ كُلِّ مَكانٍ وَما هُوَ بِمَيِّتٍ وَمِنْ وَرائِهِ عَذابٌ غَلِيظٌ».
[11]. دخان (44) آيات 43 ـ 46: «إِنَّ شَجَرَةَ الزَّقُّومِ * طَعامُ الأَثِيمِ * كَالْمُهْلِ يَغْلِى فِى البُطُونِ * كَغَلْىِ الحَمِيمِ».
[12]. حج (22) آيات 19 ـ 21: «فَالَّذِينَ كَفَرُوا قُطِّعَتْ لَهُمْ ثِيابٌ مِنْ نارٍ يُصَبُّ مِنْ فَوْقِ رُؤُسِهِمُ الحَمِيمُ * يُصْهَرُ بِهِ ما فِى بُطُونِهِمْ وَالْجُلُودُ * وَلَهُمْ مَقامِعُ مِنْ حَدِيدٍ».
[13]. بقره (2) آيه 24: «فَاتَّقُوا النّارَ الَّتِى وَقُودُها النّاسُ وَالْحِجارَةُ أُعِدَّتْ لِلْكافِرِينَ».
[14]. تحريم (66) آيه 6: «يا أَيُّها الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ ناراً وَقُودُها النّاسُ وَالحِجارَةُ».
[15]. انبياء (21) آيه 98: «إِنَّكُمْ وَما تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللهِ حَصَبُ جَهَنَّمَ أَنْتُمْ لَها وارِدُونَ».
[16]. نساء (4) آيه 10: «إِنَّ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ أَمْوالَ اليَتامى ظُلْماً إِنَّما يَأْكُلُونَ فِى بُطُونِهِمْ ناراً وَسَيَصْلَوْنَ سَعِيراً».
[17]. توبه (9) آيات 34 ـ 35: «وَالَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالفِضَّةَ وَلا يُنْفِقُونَها فِى سَبِيلِ اللهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أَلِيمٍ * يَوْمَ يُحْمى عَلَيْها فِى نارِ جَهَنَّمَ فَتُكْوى بِها جِباهُهُمْ وَجُنُوبُهُمْ وَظُهُورُهُمْ هذا ما كَنَزْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ فَذُوقُوا ما كُنْتُمْ تَكْنِزُونَ».
[18]. نساء (4) آيه 56: «إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِآياتِنا سَوْفَ نُصْلِيهِمْ ناراً كُلَّما نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ بَدَّلْناهُمْ جُلُوداً غَيْرَها لِيَذُوقُوا العَذابَ إِنَّ اللهَ كانَ عَزِيزاً حَكِيماً».
[19]. همزه (104) آيات 6 ـ 9: «نارُ اللهِ المُوقَدَةُ * الَّتِى تَطَّلِعُ عَلَى الأَفْئِدَةِ * إِنَّها عَلَيْهِمْ مُؤْصَدَةٌ * فِى عَمَدٍ مُمَدَّدَةٍ».
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
آیت الله ابراهیم امینی